Začetke mreže ,,Žene u crnom’’ kao internacionalnog pokreta inspirisanog idejom nenasilnog ženskog otpora ratu pronalazimo u aktivizmu Izraelki protiv izraelske okupacije palestinskih teritorija 1987. godine. Ubrzo pokret sa sličnom orijentacijom oformljen je i u Italiji pod nazivom ,,Donne in nero’’, da bi se zatim proširio i na tadašnju Jugoslaviju koja je postepeno tonula u ralje bratoubilačkih ratova 90-ih godina. Tako su u srcu Beograda 9. oktobra 1991. godine Žene u crnom održale prvu uličnu demonstraciju u tišini i crnini, u znak protesta pred najavljenom mobilizacijom za rat u Hrvatskoj. Više od trideset godina nakon prvih antiratnih akcija u njihovoj organizaciji Žene u crnom iz Beograda nastavljaju da predano deluju u smeru uspostavljanja snažne saradnje sa različitim pacifističkim i feminističkim pokretima iz regiona i sveta. Sve njihove aktivnosti se zasnivaju na nepokolebljivom i čvrstom stavu koji se može svesti na dve reči – Ne rat! Uz parolu ,,Uvek neposlušne’’ Žene u crnom su se suprotstavljale dominantnim društvenim narativima u periodu kada je otpor glorifikaciji rata u političkoj, akademskoj i kulturnoj sferi bio poistovećivan sa izdajništvom.

Kolektiv Žene u crnom u Beogradu formirao se u specifičnom kontekstu autokratskog režima Slobodana Miloševića čija je ratnohuškačka demagogija iznova raspirivala međuetničke netrpeljivosti kroz insistiranje na ,,nepomirljivim’’ razlikama između Srba, Hrvata i Muslimana. Već tokom 80-ih godina prošlog veka jugoslovenska ekonomija zapala je u krizu, a izmenama Ustava iz 1963. i 1974. otvoren je put ka većoj autonomiji republika uz sada već garantovano pravo naroda na samoopredeljenje. Jačanje konkurentnih partikularističkih nacionalnih projekata, a pre svega srpskog i hrvatskog, postepeno je vodilo u smeru dezintegracije države. Unutrašnji legitimitet socijalističkog federativnog uređenja počeo je da se kruni, zajedno sa sekularističkim jugoslovenskim identitetom utemeljenim u ideji bratstva i jedinstva. Vođe republika posegle su za nacionalističkom retorikom, kao novim uporištem za održanje moći.

Nacionalistička mobilizacija širokih razmera mogla se opravdati jedino putem konstruisanja spoljnog neprijatelja i uspostavljanja oštre dihotomije ,,mi ili oni’’. I dok su političkim diskursom devedesetih dominirale zapaljive izjave istaknutih političara o odmazdi (,,ubijte jednog Srbina, a mi ćemo ubiti 100 muslimana’’), a u popularnim zabavnim emisijama zbijane šale na račun etničkog čišćenja (,,klanje Hrvata zarđalim kašikama za cipele’’), Žene u crnom su se profilisale kao nedvosmisleno antinacionalistička organizacija. Nošenje crnine postalo je simbol oplakivanja svih žrtava svih ratova, bez obzira na etničku pripadnost i veroispovest. U periodu od 1991. do 1996. godine, Žene u crnom su svake nedelje organizovale ulične akcije protiv rata u Hrvatskoj i Bosni, glasno se suprostavljajući prisilnoj vojnoj regrutaciji muškaraca i progonu dezertera. Osim toga, one su sa istim žarom osudile i slučaj otmice civila bošnjačke nacionalnosti u Srbiji u Sjeverinu i Štrpcu 1992. godine, kao i hrvatske vojne operacije ,,Bljesak’’ i ,,Oluja’’, koje su za posledicu imale masovni egzodus srpskog stanovništva iz Krajine 1995. godine.

Težnja ka internacionalnoj saradnji i solidarnosti se od samog početka nalazila u srži aktivizma kolektiva Žene u crnom, uprkos nametanim arbitrarnim podelama po etničkoj i verskoj liniji. Međutim, ono što je Žene u crnom u Srbiji isticalo u odnosu na mnoge druge antiratne organizacije toga vremena, bilo je feminističko polazište o neraskidivoj međupovezanosti nacionalizma, militarizma i patrijarhata. Otud i konceptualizacija nacionalističke i militarističke ideologije kao najrazornijih pojavnih oblika patrijarhata. Uspon nacionalističke paradigme i eskalacija oružanih konflikata na teritoriji bivše Jugoslavije tokom poslednje decenije 20. veka, pratila je repatrijarhalizacija svih aspekata društva. Iako se u patrijarhalnom društvu žene uvek primarno vrednuju kroz ulogu majke, rađanje u kontekstu proklamovane nacionalne ugroženosti proprimilo je dodatnu svrhu regeneracije nacije, te samim tim i uzdignuto na nivo najvišeg patriotskog čina. Krajnji rezultat retradicionalizacije bio je masovno povlačenje žena sa tržišta rada i iz političkog života, dok su se reproduktivna prava osvojena tokom socijalističkog perioda našla na udaru nacionalističkih pronatalitetnih politika. U kontrastu sa redefinisanom ulogom žene u društvu, na značaju dobija militarizovani maskulinitet oličen u figuri ratnog heroja, odnosno, branitelja nacionalnih interesa i časti. Upravo je problematizacija militarizovanog maskuliniteta i njegove tendencije ka seksualnom nasilju postao jedan od glavnih fokusa aktivizma Žena u crnom tokom devedesetih godina.

Na svojevrstan način transformišući feministički slogan ,,lično je političko’’ u ,,lično je internacionalno’’, Žene u crnom su istakle u prvi plan dugo ignorisanu rodnu dimenziju rata i sličnosti u proživljenim iskustvima žena u oružanim konfliktima širom sveta. One su prepoznale da je muško nasilje koje žene trpe u ratu suštinski neodvojivo od rodno zasnovanog nasilja koje se odvija u periodima mira. Nasilje je način na koji pojedini muškarci uspostavljaju moć i kontrolu nad ženama na individualnom planu, ali je ono istovremeno i sredstvo kojim se na makro nivou održava patrijarhalni rodni režim kao sistem dominacije muškaraca nad ženama. Masovno silovanje žena u ratu kao metod potčinjavanja i poniženja ,,neprijateljske’’ nacije, poprimilo je najekstremnije oblike tokom rata u Bosni i Hercegovini, kada je preko 20000 žena i devojčica, uglavnom bošnjačkog porekla, bilo podvrgnuto sistematski sprovođenom seksualnom nasilju od strane vojnika srpske nacionalnosti. Nacionalistička kolonizacija teritorije išla je ruku pod ruku sa patrijarhalnom kolonizacijom ženskog tela. Sa ciljem pružanja zajedničke podrške ženama traumatizovanim iskustvom silovanja u ratu uspostavljene su snažne veze između feministkinja iz Beograda i srodnih antiratnih feminističkih organizacija u regionu, kao što su Centar za žene žrtve rata u Zagrebu i Centar za žene ,,Medica’’ u Zenici.

Ovakvi zajednički međunarodni poduhvati ostali su relevantni i u posleratnom periodu, kada je nastupio trenutak za suočavanje sa prošlošću i pozivanje na odgovornost za zločine počinjene na svim sukobljenim stranama tokom ratova devedesetih. Žene u crnom su počele sa obeležavanjem godišnjica zločina, između ostalog, genocida u Srebrenici, kao i masakra u Vukovaru i na Kosovu. U sklopu praktikovanja feminističke etike brige, krenule su i u posećivanje mesta na koijma su se dogodili masovni zločini protiv čovečnosti, a ovi susreti žena različitog etničkog porekla i različito pozicioniranih tokom rata (pripadnice agresorske ili okupirane nacije) postale su neprocenjivo važne za izgradnju zajedništva i kolektivno prevazilaženje traume rata. Feministička etika brige podrazumevala je brigu i za one ,,druge’’, otuđene i dehumanizovane pod naletima talasa etničke mržnje. Suprotstavljanje sve izraženijim tendencijama ka relativizaciji zločina i rehabilitaciji i glorifikaciji ratnih zločinaca takođe je jedna od okosnica aktivizma Žena u crnom. Pitanje od interesa za ovu organizaciju predstavljaju i zločini počinjeni tokom Drugog svetskog rata, budući da je rehabilitacija ključnih istorijskih ličnosti iz ovog perioda postala neizostavni deo savremenog militarističkog, nacionalističkog i patrijarhalnog diskursa. Suština delovanja Žena u crnom jeste saosećanje sa žrtvom, a ne sa agresorom, bez obzira na ličnu nacionalnu i etničku pripadnost.

Zbog toga što su odbijale da neke žrtve vrednuju više od drugih i da zažmure na zlodela koja su činili njihovi sunarodnici, Žene u crnom su, zajedno sa muškarcima dezerterima sa ratišta, vrlo brzo svrstane među prvorazredne ,,izdajnike srpskog roda’’. Nacionalistička propaganda režima Slobodana Miloševića delovala je u smeru nasilnog raskidanja decenijama građenog zajedništva i mirnog suživota, kao i suzbijanja svake vrste subverzivnog političkog delovanja. Čak i nakon okončanja oružanih sukoba i pada režima 2000. godine, Žene u crnom su nastavile da funkcionišu u neprijateljski nastrojenom političkom okruženju i permanentoj atmosferi nasilja, često targetirane od strane militantnih desničarskih grupa. Činjenica da pretnje, otvoreni pozivi na linč, pa i fizički napadi na aktivistkinje i aktiviste kolektiva Žena u crnom prolaze nekažnjeno, ukazuje na saučesništvo države u progonu političkih neistomišljenika čije se alternativno viđenje istorije kosi sa dominantnim nacionalističkim diskursom.

Rat u Ukrajini i nedavna eskalacija konflikta između Izraela i Palestine ukazali su na krhkost onoga što smatramo ,,mirom“. Svedočimo globalnom porastu militarizma i njegovog destruktivnog uticaja na stanje ljudskih prava u zemljama pogođenim ratnim dejstvima. Žene u crnom iz Srbije u međuvremenu kontinuirano organizuju proteste solidarnosti, ukazujući na kršenje ljudskih i specifično ženskih prava, i negujući principe internacionalnog pacifizma. Globalne akcije solidarnosti su se odigrale povodom genocida nad manjinskom muslimanskom zajednicom u Mjanmaru 2017. godine, povodom povratka talibanskog režima na vlast u Avganistanu 2021. godine, ali i zarad osude početka rata u Ukrajini i osude nasilja nad izraelskim i palestinskim civilima u sukobu između Hamasa i Izraela. Uz pozive na obustavu vojnih neprijateljstava i nehumanih politika u konkretnim situacijama, Žene u crnom takođe sprovode i aktivnosti protiv naoružanja kao sigurnosnog koncepta. ,,Sve za mir, zdravlje i znanje, ništa za naoružanje“ jeste transparent kojim se najbolje ilustruje značaj pacifističko-feminističkih organizacija za regionalno i globalno stanje bezbednosti. Militarističke vrednosti, religijsko-etnička isključivost i nacionalizam predstavljaju bezbednosnu pretnju i potencijalni okidač za zločine protiv čovečnosti i njihovu potonju relativizaciju. Ratna dejstva prete ne samo ljudskim pravima, već i životnoj sredini, čije se očuvanje izdvaja kao vrhovni cilj celog čovečanstva neophodan zarad opstanka. Militarizam upotrebom, ali i proizvodnjom i transportom oružja, direktno šteti ostvarivanju ovog cilja. Uprkos tome, međunarodne organizacije su se pokazale nespremnim da se suoče sa eskalacijom nasilja na različitim žarištima u svetu. Promena dominantne paradigme se stoga mora sprovoditi odozdo, promocijom principa internacionalne solidarnosti i globalnog zajedništva, za šta su organizacije poput Žena u crnom ključan agent.